Home / Blog

Blog

Observaties, ontmoetingen, gedachten, een reactie of een commentaar, verbeelding, de speling van het lot: over van alles kan het gaan in deze blog; in de taal van mijzelf of die van een van mijn alter ego's. Wat de dag, of het verleden, maar brengen mag. 

Inhoud tweede maand, mei 2023:  Er bij (5-5), In de Pers (2-5), Observaties (1-5, 3-5, 6/11).

19 mei 2023
Als we een ruzie beginnen tussen het verleden en het heden, zullen we merken dat we de toekomst hebben verloren.
(Winston Churchill).

6-11 mei 2023 
Dagen van vakantie in Twente en (aanrader!) Bremen, een stad vol geschiedenis en kunst.

5 mei 2023 Er bij (1)
Aanwezig in het Provinciehuis bij het programma voorafgaand aan de ontsteking van het Bevrijdingsvuur door premier Rutte. De uitnodiging kwam vanwege mijn medewerking aan het programma dat de NOS tussen 12 en 13 uur uitzond. Zwolle stond daarbij centraal, met nadrukkelijke aandacht voor het onderwerp Stolpersteine. Indrukwekkende toespraak van de Belgische oud-premier en voorzitter van de Europese Raad Herman van Rompuy. Zijn boodschap: luister naar elkaar, blijf praten, sta pal voor de democratie en voor één Europa.  

3 mei 2023 Observatie (2)
Een middagje Staphorst voor onderzoek naar mijn boek over 'Het Staphorster Boertje'. In gesprek met Roel Nip, kleinzoon van de eerste officiele drogist in Staphorst. Zijn oom was in Kampen als drogist weer actief met de verkoop van Stegemans's Hoestdrank, op de markt gebracht door een kleinzoon van het eerste 'Staphorster Boertje', Peter Stegeman (1840-1922). Verder ook mooie informatie gekregen. 
Teruggereden over Rouveen, waar langs de Oude Rijksweg tien erebogen stonden opgesteld voor de bevrijders in april 1945. De eerste boog werd vorige week 'geopend' door de twee dochters van Gerrit Stegeman, kenner bij uitstek van Staphorst, maar helaas vorig jaar overleden. Op de plek waar tot voor kort nog omgekeerde vlaggen hingen, zijn nu vrijwel alleen oranje vlaggetjes en dergelijke te zien. Alsof er een wereldkampioenschap van het Nederlands Elftal wordt herdacht, met Bert Konterman in de gelederen. Ben benieuwd hoe dit verder gaat. 


2 mei 2023 In de Pers (1)
'Die gedanken sind Frei, wer kann sie erraten', vraagt een Duits volkslied uit 1780, dat later een strijdlied werd. Maar nu is er een computer in ontwikkeling, die op basis van hersenactiviteit gedachten kan lezen. 'Het klinkt futuristisch, maar het komt steeds dichterbij,' lees ik in een artikel van Maartje Bakker in de Volkskrant van vandaag. 'Nuttig voor mensen die hun spraakvermogen hebben verloren, maar er bestaan ook zorgen over mentale privacy.' Het schijnt moeilijker te gaan als de proefpersonen niet meewerken, maar dat signaleert het apparaat blijkbaar ook. George Orwell kon in zijn toekomstroman 1984 nog beweren dat je enige privacy te vinden is binnen je schedel, maar ook dat is binnenkort een achterhaalde zekerheid.' Waarvan akte ...
Gelukkig biedt de 'extreem handige universele beslisboom' van Katinka Polerman in dezelfde krant voorlopig nog enig soelaas. Verspreid over liefst twee pagina's deze keer. 'Wilt u dieper inzicht in uzelf en uw handelen?' luidt de eerste vraag, zonder computer dus. 'Maakt u contact met de aarde?' is een van de volgende vragen? 'Stinkt het?' Als het antwoord op die laatste vraag 'ja' is, dan staat u, 'waarschijnlijk niet in uw kracht, maar in de hondenpoep.' Kijk, dat zijn waardevolle mededelingen, die je weer Moedig Voorwaarts doen gaan!

1 mei 2023 Observatie (1)
Bij thuiskomst na een heerlijk weekendje weg vind ik (69) op de Dag van de Arbeid op de mat een krantje en een folder. Ze willen me, bij monde van Herman van Veen, vertellen hoe heerlijk het is om ouder te worden. Niets meer te hoeven.
Dat doe je 'voor het eerst', kopt een foto boven de soepeltjes luchtfietsende artiest, met zijn viool in de ene en de strijkstok in de andere hand. 'Alles is fris en nieuw'. Het lijkt wel carnaval, de omgekeerde wereld. Of die tuingereedschapgigant die je wil doen geloven dat je vooral niets aan je tuin moet doen en de natuur haar n(zijn/hen?) gang moet laten gaan. En die je ondertussen wel van alles wil aansmeren dat ratelt, ronkt en spuit om diezelfde natuur te lijf te gaan.
Bij de aanbieder van het krantje en de folder komt de aap wel eerlijk uit de mouw. De aanbieding: 'Een passend huis met hoogwaardige ouderen en services.' Natuurlijk 'stuk voor stuk schitterend gelegen, of dat nu landelijk of stedelijk is.' Modern, ruim (ook het sanitair, ongetwijfeld rollator-proof), smaakvol en luxueus, met medewerkers die de tijd nemen voor elke bewoner.  
Gelukkig kunnen deze paperassen er nog net bij in de blauwe container!

Inhoud eerste maand, april 2023: Dichtsel (2-4); Er bij (14-4, 15-4, 18-4); Gedachte (1), In Beeld (8-4, 12-4, 13-4); In de Pen (4-4, 10-4, 25-4, 26-4); In de Pers (5-4, 7-4, 9-4, 27-4, 28-4.); Observatie (22-4, 23-4, 24-4, 29-4), Ontmoeting (6-4, 19-4, 20-4, 21-4); Van de Plank (3-4, 11-4).
 

30 april 2023 Ontmoeting (5)
Onverwacht bezoek van Joos Lensink en zijn zoon Roeland. Ze maken een tochtje in een oldtimer,
een Citroen DS, een Snoek, waarvan het typenummer me alweer ontschoten is. Maar ja, ik ben dan ook niet de rasliefhebber van dit merk die zij wel zijn. Hun enthousiasme over de vering, de koplampen, de bekleding, ja alles eigenlijk, is aanstekelijk. Een beetje jaloersmakend ook wel, hoewel natuurlijk van harte gegund.
Wat is een hobby toch goud waard, even ontsnappen aan de waan en de vrees van de dag. Alles weten weten over jouw Grote Liefde en daar zo nu en dan een way of life aan koppelen. Met de jacht op juist dat ene item, dat ene object, die ene ontbrekende aflevering, prettig gekleurd door ontmoetingen met gelijkgestemden.
'Je moet van alles iets en van iets alles weten,' stelde Karl Marx (1808-1883), de man van die kapitale baard. Ach, misschien is van alles iets willen weten wel al genoeg. Misschien blijft Joos (inderdaad: zonder 't'), hoewel dichter bij de negentig dan bij de tachtig, daarom wel forever young. Het kan ook komen door de prachtige foto's die hij nog altijd maakt (gelukkig deed hij dat ook voor een stel van mijn boeken) en bewerkt. Of door zijn vrouw Toos. Of door al die gelukkige factoren bij elkaar.


29 april 2023 Observatie (4)
'Laat de natuur haar gang gaan', lees ik in in een flits in een paginagrote advertentie, als ik een stapel oude kranten transporteer naar de blauwe container. Die aanmoediging komt van een grote leverancier van bladblazers, hogedrukspuiten, elektrische grasmaaiers of erger en zo voort. Ik trek de krant er nog maar even weer uit. 'Laat zaadjes ontkiemen, kleine en piepkleine beestjes het werk doen. En ervaar dat onkruid zoveel meer is dan onkruid,' gaat de tekst verder. 'Laat het idee van de perfecte tuin los. Minder willen. Minder doen. Minder bemoeien. De natuur zoekt haar eigen weg.' Dat moet zorgen voor 'de mooiste tuin, helemaal vanzelf.' Welk marketing-concept hierachter steekt, kan ik nog niet bedenken. In ieder geval klinkt het voor mij even 'woest aantrekkelijk' als ongeloofwaardig.  

28 april 2023 In de Pers (5)
Zwolle staat op 5 mei centraal bij de NOS. Overijssel is dit jaar de gastprovincie van de Nationale Viering van de Bevrijding. In dat kader verzorgt de NOS op 5 mei tussen 12 en 13 uur op Nederland 1 een programma, met ook een aantal Zwolse items. Ze houden verband met het thema Stolpersteine, een project van de Duitse kunstenaar Günther Demnig. (Zie www.stolpersteine-zwolle.nl)
Deze ‘struikelstenen’ willen herinneren aan de tijdens de Tweede Wereldoorlog omgekomen Joden. In de uitzending op Bevrijdingsdag gaat het om drie van de ongeveer honderdzestig adressen die in Zwolle verband houden met dit onderwerp. Koestraat 25a (familie Jakobs-ten Brink), Seringenstraat 40 (familie Krammer-van Gelderen) en Melkmarkt 45 (familie Hes-Marcus). Daarbij komen, onder andere in interviews door scholieren, ooggetuigen en nabestaanden aan het woord. Buurtgenote Fien Bouwmeester-Bierenga vertelt in het huis aan de Koestraat 38 waar zij als kind en jong meisje woonde over haar bijzondere herinneringen aan Betje Jakobs. Haar buurmeisje van toen, door haar nog altijd 'Bep' genoemd, overleefde het concentratiekamp Auschwitz en keerde als enige uit een gezin van vjf terug in Zwolle. Daar vond zij haar huis bewoond, om nit te zeggen bezet, door anderen. Aan de overkant op nummer 38 vond zij wel een warm onthaal. 
Ook is in de uitzending op 5 mei te zien hoe Zwolse scouts, onder begeleiding van leden van de Rotary, op verschillende plaatsen in de stad Stolpersteine poetsen.
Verder zullen korte beelden te zien zijn van De Rozenboom, het kunstwerk van Iris Le Rütte vóór het kantoor van deltaWonen aan de Veeralle dat herinnert aan de uit Zwolle weggevoerde en vermoorde Joden.
Aansluitend aan de uitzending, met ook live items vanuit het Provinciehuis, ontsteekt minister-president Rutte het Bevrijdingsvuur op het Bevrijdingsfestival in Overijssel.
Zie voor de genoemde Joodse families ook www.stolpersteine-zwolle.nl Op hun persoonspagina’s op www.joodsmonument.nl is meer individuele informatie te vinden. Zie voor het verhaal over Betje Jakobs www.zwolsehistorischevereniging.nl zoekterm ‘Jakobs’.
Zie voor een persbericht van de NOS: https://www.4en5mei.nl/nieuws/4-en-5-mei-2023-leven-met-oorlog


27 april 2023 In de Pers (4) 
Even leentjebuur spelen bij een Nieuwsbrief die elke dag in mijn mailbox rolt en altijd wel iets bevat om over na te denken of wat aardig is om even op te snuiven.
De Nieuwsbrief Absolute Figures van Ruud van Capelleveen begint steevast met een '
Citaat van de dag'. Vandaag is het een nogal cryptische uitspraak van van een man met wie ik, voor zover ik weet, alleen de initialen gemeen heb: 'Dit is niet het einde. Het is niet eens het begin van het einde. Maar het is misschien het einde van het begin. (Winston Churchill)
Een ander vast onderdeel is 'Deze dag in de geschiedenis', vandaag eindigend met een feit dat de meeste lezers en lezeressen van deze blog vast niet geheel onbekend zal zijn. (Ga om je te abonneren op de Nieuwsbrief naar:  Gratis Nieuwsbrief op AbsoluteFigures.nl)

'Deze dag in de geschiedenis': De voormalige lijfarts Johann Friedrich Struensee werd op 27 april 1772 wegens majesteitsschennis ter dood veroordeeld en de volgende dag in Kopenhagen onthoofd.
De Britse schrijfster en feministe Mary Wollstonecraft werd op 27 april 1759 in Spitalfields geboren. Zij ging in 1792 naar Frankrijk om getuige te zijn van de Franse Revolutie.
De Amerikaanse generaal en 18e president van de Verenigde Staten van Amerika, Ulysses S. Grant, werd op 27 april 1822 geboren in Point Pleasant, Ohio.
De Amerikaanse Coretta Scott werd op 27 april 1927 geboren in Marion in de staat Alabama. Zij was de echtgenote van burgerrechtenactivist Martin Luther King.
Willem-Alexander werd op 27 april 1967 in Utrecht geboren als oudste zoon van de toenmalige prinses Beatrix en prins Claus van Amsberg.


26 april 2023 In de Pen (5)
Nog een stukje concepttekst uit het boek in wording over mijn betovergrootvader Peter Stegeman (1840-1922), 'Het Staphorster Boertje'. Ook uit hoofdstuk 4: 'Een man wordt een merk'. 


In de brochure Eenvoud is het kenmerk van het ware presenteerde ook Peters zoon Klaas Stegeman zich nadrukkelijk als dé opvolger van wijlen zijn vader. Bovendien kondigde hij aan op verschillende plaatsen in het land verkooppunten te gaan vestigen. Het werkje begon met de volledig overgenomen lofzang, die in de week na de dood van Peter Stegeman was verschenen in de Provinciale Overijsselsche en Zwolsche Courant.
Om de zelfhulp bij de cliëntèle, en de verkoop, te stimuleren, bood het boekwerkje ook korte omschrijvingen van de oorzaken en verschijnselen van de gemelde ziekten en aandoeningen: van aambeien tot zenuwziekten.
‘Jeukte in de aars en een branderig gevoel, pijn in de rug, stoelgang meest pijnlijk en hard,’ begon het met de ‘kentekenen’ van aambeien, naast ‘knobbels in de aars, moeilijk lopen en zitten.’ De oorzaken werden niet minder beeldend omschreven. ‘Door oploping,’ ofwel zwelling ‘der aderen van de endeldarm en door te grote persing of langdurig opgehouden ontlasting barsten de aderen en dan ontstaan bloedingen; ook in de zwangerschap kunnen ten gevolge van belemmeringen in de bloedcirculatie aambeien ontstaan.’
Als remedie was er de aambeienzalf van Het Staphorster Boertje. Een zo heet mogelijk zitbad van ongeveer een kwartier per dag kon verdere verlichting bieden. Voor inwendige en bloedende aambeien waren weer speciale druppels beschikbaar.
En zo lepelde het boekje de ene na de andere kwaal op, met daarbij uiteraard de middelen die Klaas Stegeman onder de naam van Het Staphorster Boertje kon leveren.


25 april 2023 In de Pen (4)
Een stukje concepttekst uit het boek in wording over mijn betovergrootvader Peter Stegeman (1840-1922), 'Het Staphorster Boertje'. Uit hoofdstuk 4: 'Een man wordt een merk'. 

De eerste nazaat van Peter Stegeman tegen wie het Maandblad van de Vereeniging tegen de Kwakzalverij in 1922 tekeer ging was zijn zoon Lambert. Voor wie niet beter wist, leek de daarbij volledig opgenomen advertentie wel een gratis doorplaatsing.
‘Geneesmiddelen van Het Staphorster Boertje (wettig gedeponeerd) zijn te verkrijgen bij L. Stegeman, Staphorst E 90’, begon de tekst. Ook bij H. Stegeman, in IJhorst (Staphorst, Oosterd), M. Zwart, drogist in Zuidwolde en de drogisterij van de gebroeders Bakker in Meppel kon men terecht. Bovenaan de lijst stond de kale vermelding van borstkruiden en maagkruiden en daarna volgde een opsomming van ‘kruiden vóór’ (en ongetwijfeld ook tégen) achtereenvolgens: longaandoening, lever en galstenen, stoelgang en verstopping, schele hoofdpijn, kramp in de maag, kramp op nier en blaas, duizeligheid en hoofdpijn en vervolgens zalf voor schurft, ringvuur, baardworm, open benen, steenpuisten, opgezwollen klieren, open klieren, zwerende borsten, winterhanden, likdoorns, beeneter, jeukte of ruut, de bof, belroos, schilferachtige uitslag, etterwonden, spierverrekking, leewater* in de knie en ten slotte astmapoeder. Kortom: er was ‘voor elk wat wils’.


24 april 2023 Observatie (3)
In de trein, ergens tussen Amsterdam en Amersfoort, in een halfvolle coupé. Drie stoelen achter mij, aan de andere kant van het gangpad, een telefoongesprek. Grote problemen.
Ze is studente en en nu komt Koningsdag. Gaaf natuurlijk, 'maar ja', de volgende dag heeft ze een meeting voor haar wetenschappelijke stage. Al om 11 uur !!! Ze wil samen met C en S naar Koningsdag, of liever gezegd de -nacht, 'maar ja', C en S gaan vast aan de drugs en dat heeft zij nog nooit gedaan. Ze wil dat heel graag ook een keer proberen, 'maar ja', nu heeft ze, hoe verzinnen ze het, net de volgende dag die meeting! De ene na de andere lijzig verontwaardigde 'rggg' buitelt over de andere. 'Ik snap er ook niets van, hoor' fluistert een mede-passagiere, als ik me omdraai en zij zich blijkbaar - realiseer ik me met enige schrik - aangesproken voelt door mijn blik. De verontwaardiging achter ons houdt aan, nog altijd op volle kracht. We kunnen er allebei om lachen. In Amersfoort steekt de rggg tegelijk met mij over naar de andere kant van het perron. Ik loop een eindje verder, maar wens haar eerst nog een fijne Koningsdag.   . 


23 april 2023 Observatie (2)
In Wij waren supermannen. Jan en Herman Heukels. Broers, Fotografen. Nationaalsocialisten maken de beide broers, zoals ook de titel laat zien, verkeerde keuzes. Herman raakt met zijn zaak aan de Luttekestraat 4 in Zwolle in de problemen, omdat hij daardoor nauwelijks nog klanten krijgt. 'Het sociaal isolement', waarin hij aldus de rake typering van auteur Machlien Vlasblom verkeert, 'en de afwijzing die hij ervaart, lijken zijn keuze voor het nationaalsocialisme te bekrachtigen en als katalysator te dienen voor de radicalisering die hij doormaakt. Voor Herman zijn veel mensen vijanden geworden: joden, klanten die zijn winkel mijden, voormalig opdrachtgevers en eigenlijk een ieder die hem uitlacht.'
Een dergelijk, gevaarlijk mechanisme is ook in actuele contexten nog altijd actueel. In dit boek worden de gevolgen daarvan pijnlijk duidelijk, vooral waar het gaat om Herman Heukels die van persfotograaf propagandist werd. 'Buiten de fotografie om liet hij zich gelden als fanatiek nationaalsocialist, NSB'er en SS'er, van wie veel mensen het slachtoffer werden.' 

Machlien Vlasblom laat in haar boek, waarmee zij de prijs voor het Overijssels Boek van het Jaar 2022 won, haarscherp zien, hoe dit proces verliep. Een (zij het wat late) aanrader!

22 april 2023 Observatie (1)
In de rubriek 'Lezers helpen lezers' in de Stentor worden naast oude anischtkaarten ook de seriewerken Ach Lieve Tijd en Zwolle Mijn Stad aangeboden. Aan de laatste serie, en nog wel een paar meer bij Waanders Uitgevers, heb ik jarenlang met veel plezier meegewerkt. De afsluitende mededeling van deze oproep bezorgt me dan ook een lichte schok, maar tegelijk een dikke glimlach. 'Ik zou dit alles graag willen ruilen voor een suikerschepje. 038-4651972.' Hoe betrekkelijk kan je werk zijn ...
(Met de laatste cijfers van het telefoonnummer, als de korte echo van het jaartal waarmee ik het stukje van gisteren begon.)


21 april 2023 Ontmoeting (4)
Een, iets uitgestelde, kleine 
reünie in Groningen, een gezelschap van jaargenoten met wie ik in september 1972 begon aan de studie slavische taal- en letterkunde. Meer dan een halve eeuw geleden dus. 'De tijd vliegt soms als een vogel, soms kruipt zij als een slak',  zegt een oud Russisch spreekwoord. In dit geval was de vogel aan de beurt. Nog steeds zijn we - de een meer, de ander minder - betrokken op het land dat in 1972 als onderdeel van de voormalige Sovjet-Unie, nog zo gesloten was, maar daardoor ook spannend en uitdagend.
Allemaal ook, hoe kan het anders, zijn we verdrietig en verontwaardigd over de ontwikkelingen in het Rusland van de laatste jaren en het nu. Poetin, daarover zijn we het gloeiend eens, is een merzávets, een 'schoft'. Of, zegt mijn Groot Russisch-Nederlands Woordenboek uit 2002 ook nog, een 'smeerlap', een 'ploert', een 'hufter', een 'smiecht', een 'fielt'. Weliswaar gaat het daarbij alleen om een vertaling van het woord merzávets, maar ook in dit geval klopt het allemaal.
Ik vraag me regelmatig af, hoe het gaat met al die mensen daar, die ik in de loop van mijn carrière als tolk-vertaler en docent Russisch (en ook nog wel, nadat ik er in 1995 mee stopte) heb ontmoet. En waar ze zelf (gedwongen worden te) staan. Een antwoord is er niet, maar helaas: de vertaling van het woord merzávets voor de persoon Vladimir P. blijft van kracht.

20 april 2023 Ontmoeting (3)
Bezoek van Jan van de Wetering, samen met Frank Inklaar eindredacteur van het Zwols Historisch Tijdschrift.
Voor dit blad werkt hij aan een serie artikelen over Zwolle tussen de beide wereldoorlogen, de periode van het Interbellum. Voor een andere - over enkele jaren te verschijnen - publikatie ga ik mij ook bezighouden met dat onderwerp. We wisselen informatie uit. Twee voorbeelden:
Landbouw en Maatschappij. Analyse van een boerenbeweging in de crisisjaren. Het proefschrift waarop J.H. de Ru in 1980 promoveerde aan de Landbouwuniversiteit in Wagingen. Stelling 6 daarbij: 'Het scherpe onderscheid dat soms wordt gemaakt tussen het "rationele" handelen (of de "rationele" ideeën) van gevestigde groepen en het "irrationele" handelen (of de "irrationele" ideeën) van sociale bewegingen, is onjuist.'
Ik zeg niet direct, dat ik het daar helemaal mee eens ben, maar vind het wel een zin om (blijvend) over na te denken. (Het proefschrift staat online.) 
'Onze correspondent', in dit geval een vertegenwoordiger van de toenmalige  Provinciale Overijsselsche en Zwolsche Courant, een voorloper van de Stentor, constateerde al in de jaren twintig bij een zekere Adolf H. een uitgesprokeen anti-semitisme. Ik kon kennisnemen van het concept van het artikel van Jan van de Wetering en raad het graag alvast aan! 

19 april 2023 Ontmoeting (2)
Gewandeld en gepraat met mijn goede vriend Frans van de Vrande, beeldend kunstenaar en tot voor kort docent tekenen aan het Gymnasium Celeanum. Al meer dan dertig jaar kennen wij elkaar, via de Volksuniversiteit Zwolle. Voor het jubileumboek van de toen 75- en nu ruim 100-jarige instelling - dat ik samen met mijn vrouw Rennie Oosterveld schreef - zorgde Frans voor het cover. In prachtig gekalligrafeerde letters stond daarop, in alle talen waarin daar toen les werd gegeven, het motto: ‘Nooit te oud om te leren’. Dat was het begin van een lange samenwerking. En inderdaad: we leren nog steeds. 

Maar vooral spraken wij vandaag over Frans’ onlangs overleden vrouw Marjo Looijen en hoe zij met haar sprankelende persoonlijkheid in de wereld stond. De werken, vol van kleur en verrassing, die zij maakte als textielkunstenares getuigen er van.


18 april 2023 Er bij (3)
Naar de uitvaart van René van Gruting (1948-2023), voormalig uitgever, wonend in Utrecht, maar nauw verbonden met Overijssel. Zijn moeder, Coba Venlet, werd in 1904 geboren in Hengelo als dochter van de daar toen bekende apotheker Cornelis Venlet. Na een studie Italiaans trouwde ze met de wiskundeleraar dr. Cornelis (‘Kees’) Johannes van Gruting. Ze gingen wonen in Utrecht. In de herfst van 1944 echter, keerde Coba - die ook een opleiding had gevolgd tot apothekers-assistente - tijdelijk terug naar Hengelo. Ze moest er de apotheek van haar onverwacht overleden vader gaande houden. Zo ontstond tot het einde van de oorlog een indringende briefwisseling met haar man.
In 1990 vond René van Gruting, kort na het overlijden van zijn moeder, een doos met deze brieven. Daarvan waren er 95 geschreven door zijn vader aan zijn moeder en 72 door haar aan hem. Ook zaten er nog enkele tientallen andere brieven bij. Eerder al had zijn moeder hem het een en ander verteld over haar eigen ervaringen tijdens de oorlog. Zo was zij door de bezetters tegen de muur gezet en was zij met de dood bedreigd. Dat gebeurde in de dagen rond de bevrijding van Hengelo. Haar tijdelijk verblijf daar, was toen drie dagen lang het middelpunt van gevechten tussen Duitsers en leden van het verzet. In de brieven aan haar man beschreef Coba hoe ze die situatie overleefde. Al vertelde ze daarin niet alles, zo was al gebleken in een mondelinge toelichting.
René van Gruting voorzag de brieven, die door zijn zuster werd getranscribeerd, van een inleiding, afbeeldingen en zeer nauwgezette toelichtingen. Ze konden in 2022, toen hij al ernstig ziek was, worden gepubliceerd via
www.mijnstadmijndorp.nl. Zoekterm: Venlet
De originelen worden bewaard in het NIOD in Amsterdam. Zo werd een bijzonder stuk oorlogsgeschiedenis openbaar.

In 2010 werd een door Van Gruting prachtig uitgegeven boek gekozen tot Overijssels Boek van het Jaar. Republiek van adel. Eer in de Oost-Nederlandse adelscultuur (1555-1702) is de bewerking van het proefschrift waarmee de historicus Conrad Gietman promoveerde aan de Universiteit Utrecht. In zijn boek brengt Gietman de wereld van de Oost-Nederlandse adel tot leven en verklaart hij het wereldbeeld en de leefwijze van de adel. Ook legt hij uit, hoe de adellijke waarden en normen het dagelijkse leven van lieden van adel beïnvloedden en beheersten.


17 april 2023 In de pers (4)
Aflevering 2023-1, jaargang 40, van het Zwols Historisch Tijdschrift in de bus. Op het cover de iconische foto met het kopbaldoelpunt van Beb Bakhuys op 11 maart 1934 in de interland tegen Belgie. De Zwolse volksheld, spelend bij 'de' ZAC was ook een landelijke volksheld. 'De nationale status die Beb Bakhuys in de jaren 1934-1937 verwierf, kan vergeleken worden met de latere betekenis van Johan Cruijff.' Zo begint Gerrit van der Vorst, van wiens hand later dit jaar een biografie over (ook) zijn held zal verschijnen, het vijftien pagina's tellende artikel. Het is het verhaal van een ridder van de tragische figuur: één ambacht, het voetballen, dertien ongelukken. Eigenlijk vierde hij zijn triomfen veel te vroeg, zo'n twintig jaar voordat in Nederland het betaalde voetbal werd ingevoerd. Maar voor de leifhebbers is het smullen met dit verhaal!
Verder in deze met 64 pagina's weer ruim gevulde aflevering, artikelen over Maria Milatz, Zwolse feministe van het eerste uur, een object uit het Drostenhuis (nu ondereel van Museum ANNO), Zwolse pijpenbakkers, Carnavalsvereniging De Eileuvers, een stukje 'Onzichtbaar Zwolle', de nu tachtigjarige Zwolse vierling, nieuwe boeken en ten slotte een In Memoriam van mijn goede vriend en collega Menno van der Laan (1955-2022).
Wie nog geen lid is van de Zwolse Historische Vereniging, haaste zich om voor 25 euro vier maal per jaar dit prachtige tijdschrift te ontvangen! (En te zien en te ervaren wat er nog meer wordt geboden).

16 april 2023 Gedachte (1)
Op 13 april deed ik de suggestie voor een nieuwe film na en naast ‘Oorlog in Overijssel’. Ik doelde daarbij niet op een brongestuurde, maar op een vraaggestuurde film, zodat een completer beeld ontstaat rond ‘Overijssel in de Tweede Wereldoorlog’. (Tevens de titel van de beoogde film.) Antwoorden kunnen dan deels worden gezocht in de bestaande film, maar ook en vooral - in woord en beeld - in publicaties, ook in het digitale domein, en interviews met - zolang het nog kan - ervaringsdeskundigen.
Overijssel heeft qua investeringen in kunst en cultuur, dus ook in geschiedenis, nog wel een inhaalslag te maken. Een recent onderzoek laat zien, dat deze provincie, waar het gaat om de besteding van gemeentelijke en provinciale cultuurlasten per inwoner, met 121 euro per inwoner op een gedeelde negende plaats staat. Groningen prijkt in deze lijst ruim bovenaan met 173 euro. Gelderland bungelt met 110 euro onderaan.
Op cultuur-historisch gebied valt voor Overijssel dus winst te behalen! Bijvoorbeeld via financiering van de bedoelde film. Eventueel kan nog worden gekozen voor een drieslag met een film onder de titel ‘De Tweede Wereldoorlog in Oost-Nederland’. Zo kunnen dan ook Gelderland, en Drenthe - achtste met ook niet meer dan 127 euro per inwoner - een hogere plaats verwerven …


15 april 2023 Er bij (2) 
In de ochtend naar Boekhandel Bloks in de Papenstraat voor de presentatie van Zwolle. Stad van hoogtepunten, een boek van fotograaf Ben Vulkers en auteur Harold de Haan. In ruim honderd 'hoogtefoto's' schilderen zij 'een gevangen tijdsbeeld van een stad die groeit en bloeit.' Zij benoemden daarvoor de thema's 'erfgoed en cultuur', 'reizen en verplaatsen', 'werken en leren', 'sport en vrije tijd', 'water en natuur', 'wonen en wijken'. De haarscherpe beelden laten fraaie overzichten en vergezichten zien, maar ook het patroon van stuk dak, een rij stoeltjes in het stadion van PEC Zwolle of bijna de bodem van een boot op het Zwarte Water.
De korte informatieve teksten, de verhelderende kaartjes op de schutbladen en de frisse vormgeving van Frank de Wit maken het beeld compleet.
Natuurlijk ontbreekt het niet aan klassiekers als de Sassenpoort, de Peperbus ('gevangen' op 13.29 uur), de Katerveersluizen, de kerk van Windesheim en haar collega's in de binnenstad. Maar eigentijdse ikonen of 'landmarks' als de Hanzeboog, de IJsseltoren, de vele bruggen, die tegelijkertijd het waterrijke karakter van Zwolle en omgeving illustreren, of De Wolk op de Fundatie versterken het beeld van een historierijke stad met allure. 
Geheel terecht heeft het boek ook de ondertitel City of Highlights gekregen en kennen de teksten een Engelstalige pendant. Want dit ruim uitgevoerde boek is een must have voor iedereen, in binnen- en buitenland, die Zwolle kent of wil leren kennen.
Ben Vulkers / Harold de Haan, Zwolle. Stad van hoogtepunten. City of highlights. Waanders Uitgevers Zwolle. 144 pp. 27,50 euro. 

In de middag op pad met een team van de NOS bij opnames voor de uitzending rond Bevrijdingsdag op 5 mei, vanuit Zwolle. Eén van de verhalen die in dat kader worden verteld, gaat over Betje Jakobs. Dit Joodse meisje keerde in het voorjaar van 1945 terug in Zwolle, nadat zij, als enige uit een gezin van vijf, de gruwelen van Auschwitz had overleefd. Over haar en over Fien Bouwmeester-Bierenga, de vrouw - toen een meisje van twaalf - die Betje heeft gekend, schreef ik vorig jaar een artikel voor het Zwols Historisch Tijdschrift, wat leidde tot dit item.
Fien Bouwmeester vertelt het verhaal - in haar voormalige woonhuis - in een interview met de elfjarige scholier Daniel. Het huis van Betje op Koestraat 25a werd al bewoond door anderen, zodat zij bij de buren aan de overkant op 38 moest aankloppen. Daar werd zij ruim een jaar lang liefderijk opgevangen. Betje is inmiddels overleden, maar de negentigjarige Fien draagt het verhaal nog altijd met zich mee.

14 april 2023 Er bij (1)
Vandaag werd de bevrijding van Zwolle, op zaterdag 14 april 1945, herdacht bij het Oorlogsmonument in het Ter Pelkwijkpark en op verschillende plaatsen in de stad. Leerlingen van het Carolus Clusius College aan de Veerallee herdachten vermoorde Joodse Zwollenaren uit twee gezinnen. De familie Lezer in Zalné - vader Lion Gerzinus, moeder Henriette Lezer-Fischel en hun zoontjes Coenraad en Alfred -  en de uit Duitsland afkomstige familie Deutschkron - vader Georg, moeder Johanna Deutschkron-Stein en zoon Helmut-, samen met hun huishoudster Helène Lion uit de Veerallee. Zij allen werden weggevoerd en vermoord. In de school werd hun geschiedenis gememoreerd. 
Voor het huis van de familie Deutschkron aan de Sophiastraat 36 werd een minuut stilte gehouden en droeg een leerlinge een zelf gemaakt gedicht voor, waarna kinderen van de tegenwoordige bewoners steentjes legden op de vier voor het huis aanwezige Stolpersteine. Zo werden acht van de 462 tijdens de oorlog vermoorde Joodse Zwollenaren speciaal herdacht.
Zie voor hun geschiedenis en de Stolpersteine in Zwolle onder andere:  www.stolpersteine-zwolle.nl en www.joodsmonument.nl.

13 april 2023 In Beeld (3)

Vanavond in Museum Anno weer eens de documentaire Oorlog in Overijssel gezien. 'Een bijzondere weergave van hoe de oorlog in onze provincie eruit zag,' aldus de introductie. 'Compleet vanaf het begin in 1939 tot de bevrijding in 1945. In 2015 hebben een aantal initiatiefnemers deze documentaire uit 1990 verrijkt met nieuw beeldmateriaal.' Altijd weer boeiend om die deels, ook uit fotomateriaal, bekende beelden te zien, maar toch valt ook op wat er niet te zien is. 'Waarom geen beelden van de april-mei staking uit 1943',  vroeg iemand na afloop. Terecht! (Zie hieronder, bij 9 april, voor dit keerpunt in de oorlog.) Ook de vervolging van de Joden komt slechts terloops voorbij. 
Natuurlijk kun je aanvoeren, dat van beide items geen filmbeelden beschikbaar zijn, als dat al zo zou zijn. Foto's zijn er zeker en die zijn in stills te monteren. En waarom, nu het nog kan, geen hedendaags commentaar van ooggetuigen en meer duiding in de voice-overs? Het is wel erg kaal de 'moffenmeiden' en hun lot alleen maar te noemen.
Al met al kan deze documentaire van 45 minuten prima dienen als basis voor een film van zeker anderhalf uur. Bijvoorbeeld in een samenwerking tussen enkele Overijsselse musea en RTVOost. Het geld mag geen probleem vormen, maar daarover een volgende keer. Over een maand om de film te presenteren hoef je ook niet lang na te denken: april 2025. Aan de slag!

12 april 2023 In Beeld (2)
Vandaag naar de expositie Brave New World in De Fundatie, met werk van zestien schilders uit de 21ste eeuw. 'De afgelopen decennia leek het soms of de vernieuwende rol van de schilderkunst was uitgespeeld', aldus de introductie bij de tentoonstelling. 'Er is nu meer ruimte voor een verscheidenheid aan geschiedenissen, culturen en tradities die lang onderbelicht zijn gebleeven.' Dat mag zo zijn, maar daarmee is de vernieuwende rol van de schilderkunst in deze tentoonstelling nog niet gegarandeerd. Bovendien wordt er in de uitleg wel heel nadrukkelijk voorgeschreven wat de toeschouwer allemaal wordt geacht te zien, ouderwetse iconografie. Soms bijna vormingstoneel op doek. Ik bepaal graag zelf wat mijn gevoelens bij een kunstwerk zijn of welke verhalen zich daardoor bij mij aandienen. Zoals bij School Boys, een traditioneel ogend, poetisch werk uit 2021 van de Pakistaans-Amerikaanse schilder Salman Toor. Toch biedt deze expositie als geheel door zijn grote varieteit aan werken genoeg om te blijven boeien en - heel soms - verrassen.

11 april 2023 Van de Plank (2), Jeugdsentiment
Met de boekenplanken 'in transitie' kom ik lang verscholen vrienden tegen, ook uit mijn jeugd. Zoals vandaag Patava de holenjongen, een van de 56 kinderboeken van de Deventer onderwijzer en schrijver C. Wilkeshuis (1896-1982). Ooit voor mij gekocht bij - zegt de sticker voor in het boek - boekhandel 'Giethoorn', Hoofdstraat 48 in Meppel (tel 2636). Het zal in 1962 geweest zijn, toen een bromfietser mijn linker onderbeen aan gruzelementen reed, waarna me een langdurige revalidatie wachtte en ik het ene na het andere boek kreeg en verslond.
Van 'Patava' herinner ik me eigenlijk alleen nog mijn tranen bij de dood van zijn vader. Maova, heette de man,  zie ik, nu ik het boek weer doorblader. Het moet ook door de spanning van het lezen zijn gekomen, door de verteltechniek, die een acht- of negenjarige bijna zeker deed weten dat het fout zou aflopen, toen Patava, hoewel nog slechts vijftien lentefeesten oud, toch mee mocht op de jacht. Hij had immers, om zijn broertje te redden, met zijn dolk al de gevreesde holebeer Wirsoe gedood.. Er heerste hongersnood en ze konden de grote sterke Patava goed gebruiken. Tot zijn spijt moest hij de wacht houden bij de eerste prooien, maar dat zinde hem niet. Hij de amulet van zijn vader gekregen, dat had niet gemogen, besefte hij. 'Wie weet hadden de mannen hem nodig! Ja, ze hádden hem beslist nodig. Hij had het gevoel of er iets heel ergs ging gebeuren, wát wist hij niet ...' En ja, hoor, Maova was, verstijfd van schrik, verpletterd door Bor de mammoet.
Als het beest nog een man dreigt te doden, is het weer Patava, die met zijn dolk redding brengt. Iedereen vereert en bewondert hem nu. Niet verwonderlijk. Patava kan ook nog eens prachtig tekenen, maakt een fluit, vindt en passant de muziek uit en introduceert via rondreizende kooplieden een nieuw wapen, de pijl en boog, waarmee hij natuurlijk al snel heel goed overweg kan. Ook laat hij zijn medeholbewoners een stem horen die hun tot dan toe vreemd was: de stem van het medelijden. Waarom tijdens de jacht meer onschuldige prachtige, dieren doden dan nodig als voedsel? 'We zullen er woorden voor moeten maken', zegt een van hen, 'net zo goed als voor de jachtfluit en de werpspies en onze werktuigen en al die dingen die wij hebben ontdekt. Dan zullen wij erover kunnen spreken.' Als Patava uiteindelijk ernstig gewond raakt en niet meer mee kan op de jacht, stort hij zich eerst op de tekenkunst en wordt hij later als vanzelf priester. 
In de anderhalve pagina van zijn slotwoord springt Wilkeshuis nog snel even door honderden eeuwen geschiedenis en concludeert, dat er van het holenvolk niets resteert dan alleen nog hun grottekeningen. 
'Hebben deze mensen dan voor niets geleefd?' vraagt hij zich af. 'Neen', is zijn stellige antwoord, 'hun dapperheid van hart, hun bereidheid het gevaar onder ogen te zien, hun begeerte de moeilijkheden te trotseren en daarvan sterker te worden - dit zijn geestelijke goederen die onvergangkelijk zijn en aan geen tijd gebonden. Dat vroeg de Grote Geest in de dagen van Patava. Hij vraagt het evenzeer van ons.'
Jammer van die stichtelijke woorden, denk ik nu, alsof ik ze voor het eerst na zestig jaar weer lees.
Nee, dan het fragment met Bor de mammoet, treffend als de speer van Patava.

(Het boekje is nog steeds tweedehands te koop, voor 1,50 euro zelfs. Ik onderdruk de neiging om mijn letterlijk stukgelezen exemplaar te vervangen door een beter ... Transitie is transitie.)

10 april 2023 In de Pen (2)

Werkend aan mijn boek over 'Het Staphorster Boertje' (zie hieronder op 4 april) schreef ik over over de Duitse medicus en chemicus Samuel Hahnemann (1755-1843), die bij zijn patiënten experimenteerde met sappen, kruiden en stoffen en wordt gezien als grondlegger van de homeopathie. Verblijvend in Twente las ik daar in een huis-aan-huis-blad over een Nederlander, die in dat verband ook een grote rol heeft gespeeld: Clemens von Bo(e)nninghausen (1844-1903). Martin Paus ontdekte, dat deze adellijke Twent staat afgebeeld op een postzegel, die onlangs, tijdens de oorlog daar, werd uitgegeven in de Oekraine, als onderdeel van een velletje met wereldberoemde homeopathen. 'Niemand heeft nadrukkelijker een stempel op de homeopatische literatuur gedrukt', aldus Paus, 'dan deze voormalige inwoner van Fleringen.' Zijn veel vertaalde Therapeutisches Taschenbuch uit 1846 wordt tot op de dag van vandaag gehanteerd. Reden genoeg om ook aan hem - in het kader van het thema 'kwakzalvers, kruidendokters, medici en meer - aandacht te besteden! 

9 april 2023 In de Pers (3)
Eindelijk de nieuwe TKKR gehaald, een vier keer per jaar verschijnend blad 'over verleden heden en toekomst van Twente'. (online www.tkkr.nl) 
In het eerste nummer van de tweede jaargang veel aandacht voor de april-mei staking van 1943. Dit jaar dus tachtig jaar geleden, reden voor een lokaal comité om hiervoor bijzondere aandacht te vragen. En en dat gebeurt ook, zo bijvoorbeeld in een  muziektheaterspektakel met in de hoofdrol Johanna ter Steege, naast onder anderen Stefan van der Walle en Laus Steenbeke en bijna vijftig amateurspelers.
Het verhaal speelt zich af in een hedendaags Twents dorp, dat wordt verrast door een schitterend geschenk. Maar ook zonder die fictie is deze geschiedenis nog steeds actueel, zoals Truus de Witte laat zien in een indringend artikel. 'Voor de niet-Joodse bevolking verliep de oorlog tot die lente betrekkelijk rustig', schrijft zij, 'maar de beperkingen en schaarste liepen langzaam op. Toen de bezetters eind april 1943 plotseling 300.000 oud-militairen opriepen om in Duitsland te gaan werken, sloeg de vlam in de pan. Beginnend in Hengelo, braken in heel Nederland onlusten uit en werd er gestaakt. Iedereen leek mee te doen, de saaamhorigheid was groot. Maar óók zag men geen gevaar. De bezetters waren toch vrij redelijk geweest in de eerste drie oorlogsjaren?'
Het tegendeel werd waarheid. Standrecht, onder het mom van 'samenscholing' gericht schieten op groepjes mensen, willekeurige arrestaties én, bij wijze van intimiderende terreurdaad: vermissing. Tot op de dag van vandaag weten sommige nabestaanden niet, wat er met hun geliefden is gebeurd. 
Truus de Witte weet uit ervaring van dit leed binnen een familie. In 2010 promoveerde zij op het boek Op een onbekende plaats begraven.
Vanaf 26 april tot half juni is 'De vergeten Twentse lente' te zien op Vliegveld Twente, in in totaal 45 voorstellingen. Zie voor informatie en reserveringen: www.devergetentwentselente.nl.

NB In hetzelfde nummer van TKKR ook een artikel over de tentoonstelling 'Wolvecamp en vrienden'.  Zie hieronder op 8 april.

 

8 april 2023 In Beeld (1)
Vandaag kreeg ik een boek uit 2011 van Erik Slagter over de Hengelose schilder Henk Lassche. Hij is één van mijn favoriete kunstenaars en ik prijs mij dan ook gelukkig met het bezit van twee van zijn olieverven, abstracte landschappen. (www.henklassche.nl)

Lassche is niet alleen schilder, maar ook pleitbezorger van collega’s uit het verleden. Zo organiseerde hij in Schouwburg Hengelo zeven jaar lang, samen met Evelien Snijders, exposities rond Twentse schilders. De laatste op deze plek is nu te zien onder de titel ‘Wolvecamp en vrienden’. In de  woorden van Lassche, die van 1979 tot diens dood in 1992 met Wolvecamp samenwerkte: ‘Een mooie kijktentoonstelling met veel schilderijen van bescheiden formaat’. Voor hem is daarmee de cirkel rond. ‘We begonnen met Wolvecamp en daar eindigen we nu ook mee.’ 
De in 1925 in Hengelo geboren Theo Wolvecamp raakte in Amsterdam al
snel betrokken bij de oprichting van de Experimentele Groep in Holland en in het najaar van 1948 bij de Cobra-beweging  In Hengelo verkeerde hij in een omgeving, waar kunstenaars van heel divers pluimage elkaar over en weer inspireerden en beïnvloedden.

Naar eigen zeggen ‘scharrelde’ Lassche voor deze tentoonstelling een bonte verzameling schilderijen en ander werk bij elkaar. Rode draad: alle kunstenaars hadden een relatie met Wolvecamp of werden door hem beïnvloed.
Op de tentoonstelling is - naast een nog niet eerder vertoond portret door Karel Appel - werk te zien van: Eef de Weerd, Riemko Holtrop, Jan Broeze, Nour Edine Jarram, Nico Lootsma, Otto Oelen, Antoon Rooskens, Eugene Brands, Johan Haanstra, Folkert Haanstra sr., Henk ter Horst, Rudie Klomp, Reinier Lucassen, Bram van Velde, Jan Sierhuis, de IJslandse Cobra-schilder Svavar Gudnasson en, bij wijze van uitzondering, ook van Lassche zelf onder de titel ‘Afscheid van een vriend'.


De tentoonstelling ‘Wolvecamp en vrienden’ is van 25 maart tot 3 juni te zien in de Wolvecamp foyer van Schouwburg Hengelo. Openingstijden: wo., vrij. za. 12.00 tot 16.00 u. en tijdens voorstellingen in de schouwburg. (www.schouwburghengelo.nl) 


7 april 2023 / In de Pers (2)
'Dat persvrijheid van ongelofelijk belang is zal iedereen hier beamen, maar ze is helaas niet overal vanzelfsprekend. In Rusland moest journalist en mensenrechtenactivist Anna Politkovskaja haar journalistieke carrière in 2006 met de dood bekopen, alleen omdat ze schreef over de misstanden die ze zich in haar thuisland zag afspelen. Haar dochter Vera schreef met Mijn moeder zou het oorlog noemen een ode aan Anna en een aanklacht tegen het regime van Poetin. Ook journalist Evan Gershkovich moest onlangs een hoge prijs betalen voor zijn werk toen hij in Rusland werd opgepakt op verdenking van spionage. In zijn cel leest hij het fantastische Leven en lot van Vasili Grossman, waarin de wortels van het onderdrukkende totalitaire systeem in Rusland weergaloos worden blootgelegd.'
(...)
In 1972 begon ik in Groningen aan de studie slavische taal- en letterkunde. Tijdens en na die studie bezocht ik vele malen de Sovjet-Unie, werkte en studeerde ik er. Natuurlijk wist ik, dat ik zo te maken had met een totalitair regime en alle gekken en gekkigheid die daar bij hoorden. Maar tegelijkertijd ging ik er vriendschappen aan en ontving ik Russen en Russinnen bij me thuis. Ook na de val van de Sovjet-Unie. Nooit had ik daarvoor kunnen denken, dat het beeld van Poesjkin zou worden verdrongen door dat van Poetin; of beter gezegd, door hetgeen Poetin heeft aangericht en aanricht. En dat ik me tegenwoordig moet afvragen waar, aan welke kant, al die mensen van ooit nu staan of moeten staan.
Vorig jaar tolkte ik voor Oekrainers in Zwolle, in het Russisch. Nu willen sommigen van hen die taal niet meer spreken. Ik begrijp het volkomen, heb zelf - in zekere zin - spijt van alle tijd en energie die ik aan Rusland, het Russisch en de Russen heb besteed. Maar dat is onterecht, denk ik ook, en staat natuurlijk in geen verhouding, tot alles wat de Oekraine en de Oekrainers overkomt. Tegelijkertijd geldt dat ook voor een groot deel van Rusland en de Russen, voor hen die monddood zijn gemaakt, gewond zijn geraakt of zijn gedood. Of nog zullen lijden, generaties lang na het einde van deze wrede en zinloze oorlog. 
We gaan het er vast over hebben, als ik later deze maand een kleine reunie heb met een paar studiegenoten en -notes met wie ik in 1972 in Groningen begon. In die goeie ouwe tijd, waarin de oorlog nog gewoon een Koude Oorlog was ... 

 

6 april 2023 / Ontmoeting (1)
Vandaag had ik een inspirerend gesprek met de Zwolse Stadsdichter Bauke Vermaas. Van haar is het gedicht 'Met een boek', uitgebracht ter gelegenheid van de afgelopen Boekenweek, met het thema 'Ik ben alles'.  Raak! Met haar instemming geef ik het hier graag door.

je kunt niet alles weten
maar er past meer 
dan een mensenleven 
in een hoofd

geloof niet alles maar wel
dat alles anders kan
dan jij denkt of doet

om het te begrijpen
hoef je evenmin alles
te zien of alles te zijn
verzinnen is genoeg

je kunt niet alles lezen
maar je kunt beginnen
met een boek

5 april 2023 / In de Pers (1)

Een nieuwe biografie, De Zelfdenker, van Karel van het Reve (1921-1999) is aanstaande, schrijft Max Pam vandaag in de Volkskrant. Naar dit boek van Willem Melching kijk ik al geruime tijd uit. De titel alleen al - afkomstig van 'Der Selbstdenker', een term van de filosoof Schopenhauer - is sterk. Die verwijst naar het vermogen om zelf over dingen na te denken; 'zelf denken, samen leven', in de versie van een aloud humanistisch motto. De term verwijst ook naar het tegenovergestelde. Een 'systeemdenker' denkt juist volgens een ideologie, een bepaalde methode of een religieuze heilsverwachting. Of een complottheorie, voeg ik daar aan toe, een hardnekkige ontkenning van de realiteit of het mechanisme om de schuld bij voorbaat bij anderen te zoeken. 
Wat had Karel van het Reve - dus -  zijn pen kunnen roeren als hij nog had geleefd ...

4 april 2023 / In de pen (1)
‘Een zelfverklaard “kruidkundige” die vooral in het midden van Nederland actief was,’ zo werd Peter Stegeman (1840-1922) in 2001 omschreven door de Vereniging tegen de Kwakzalverij. Als ‘Het Staphorster Boertje’ was hij beland op plaats 5 in de Top 20 van de sector die door deze club al sinds 1881 wordt bestreden. 
‘Hij schreef allerhande druppels, poeders en kruiden voor die de meest uiteenlopende kwalen zouden genezen’ en genoot, aldus de toelichting bij zijn uitverkiezing, ‘ondanks zijn totale gebrek aan enige geneeskundige opleiding zelfs aanzien in hoge kringen.' Zo bezocht Paul Kruger, president van de Zuid-Afrikaanse Republiek (Transvaal) hem eens voor een consult.
Vele honderden artikelen over hem vulden in de laatste dertig jaar van zijn leven de kolommen van kranten en tijdschriften. Zelfs in de derde en vierde druk van de Grote Winkler Prins uit 1907 en 1916 is zijn naam, met een summiere omschrijving van enkele van zijn recepten, terug te vinden. In de eerste druk uit 1912, maar ook nog in de vijfde uit 1922, van T. P. Pluims, Keur van Nederlandsche synoniemen geldt zijn bij- of koosnaam letterlijk en figuurlijk als een begrip: ‘Befaamd kan zoowel in goeden als in kwaden zin gebruikt worden, maar is minder sterk dan beroemd of berucht. Het onderstelt in den regel een “eigenaardige” bekendheid: Het befaamde Staphorster Boertje.’
Over hem - grootvader van mijn grootmoeder aan vaders zijde, mijn betovergootvader dus - schrijf ik met veel plezier een boek, dat hopelijk binnen afzienbare tijd gaat verschijnen. Laten we zeggen eind dit jaar, begin volgend jaar ...


3 april 2023 / Van de plank (1)
Begonnen, eindelijk, in Het landschap. De mensen. Nederland 1850-1940 van Auke van der Woud, voorheen hoogleraar architectuur- en stedenbouwgeschiedenis, maar nog steeds auteur van prachtige werken. Daaronder één van mijn favoriete boeken Het lege land. De ruimtelijke orde van Nederland 1798-1948. Naar tijd en thema sluit 'Het landschap', eerste druk 2020, daar direct op aan. 
'Natuurbeheer is ingewikkeld, want "de elementen" mogen in de praktijk slechts heersen voor zover dat in het uitgestippelde beleid past,' schrijft Van der Woud op pagina 24 in het hoofdstuk over de woeste grond. Op pagina 20 haalt hij een vraag aan uit het blad De Economist uit 1855. 'Wat is landbouw?' Het antwoord in het tijdschrift is kort: 'Een groote voedsel-fabriek.' In dat jaar was het echter, aldus nogmaals de auteur, 'alleen nog maar een beeldspraak. Het agro-industriele complex van de eenentwintigste eeuw is een realiteit. De landbouw is tegenwoordig onderdeel van een zeer omvangrijke en machtige voedselproducerende industrie die op mondiale schaal opereert; op de achtergrond spelen de grote kredietverschaffers, de banken en de inkoopkracht van supermarkten een belangrijke rol. Vaak zijn (en worden) zorgen geuit over de huidige relaties tussen de landbouw, de voedselindustrie en de volksgezondheid.' 
Voor al deze citaten geldt, helaas, maar anno 2023 meer dan ooit: een waarheid als een koe!

2 april 2023 / Dichtsel (1), Ceetezet
'Een jaar later'

Boe-tsja

Als nu eens

Boetsja Boekel

was geweest,

waar mensen wonen

die een leven willen

- gewoon -

van de wieg

tot het graf of de as,

kinderen, of niet,

school, werk, vrije tijd …

Als nu eens

Boetsja Boekel

was geweest.


Tsja …